Er zijn in de periode 2005-2010 niet minder dan vijf procedures geweest met als inzet de auteursrechtelijke bescherming van een kussen van Fatboy met de afmetingen 140 cm bij 180 cm. Voorlopig is het eindresultaat dat dit ligkussen als een auteursrechtelijk beschermd werk wordt beschouwd. Maar klopt deze zienswijze wel of is er hier toch sprake van een civielrechtelijke dwaling.
Laten we eens teruggaan in de tijd.
Op 30 september 2005 heeft de Voorzieningenrechter van de Rechtbank Den Haag[1] voor het eerst vonnis gewezen in de zaak tussen Fatboy en H.M.G. c.s. In deze zaak heeft Fatboy zich voor het eerst op het standpunt gesteld dat haar kussen met de afmetingen van 140 cm bij 180 cm auteursrechtelijk beschermd zou zijn.
De Voorzieningenrechter heeft bij haar vonnis echter bepaald dat de vormgeving van de Fatboy the Originals niets anders is dan een uitvergroting van een volstrekt bekend model, te weten een kussen met dubbele gestikte rand. De Voorzieningenrechter stelt daarbij dat “anders dan Fatboy heeft gesteld kan een dergelijke uitvergroting (ook al mag dat in de woorden van de raadsman van Fatboy leiden tot een “overweldigende dimensie”) niet op zich reeds kan worden beschouwd als een uiting van creatieve inspanning op basis van een keuze die subjectief (esthetisch) is bepaald en niet uitsluitend op objectieve vereiste van technische of praktische aard is gebaseerd.” Voor wat betreft het label dat op de Fatboy is aangebracht overweegt de Voorzieningenrechter dat voldoende is gebleken dat het hier gaat om een toegepaste wijze van identificatie en als zodanig geen auteursrechtelijke bescherming in aanmerkingkomende karaktertrek van de Fatboy de Original kan vormen.
Bijna 5 jaar later heeft het Gerechtshof Den Bosch echter in een bodemprocedure tussen Fatboy en Sitting Bull[2] bepaald dat de Fatboy zitzak wel voor auteursrechtelijk bescherming in aanmerking komt. Het Hof overwoog onder meer als volgt. Kussens zijn reeds eeuwen bekend, en bestaan van oudsher meestal uit twee vierkante of rechthoekige stukken doek met vulling ertussen. Ook de Fatboy zitzak heeft volgens het Hof deze basisvorm. De verschillen van de Fatboy zitzak ten behoeve van het traditionele kussen zijn echter volgens het Hof de volgende:
- de veel grotere maatvoering;
- de soort stof;
- de naad en aanliggende rand; en
- het label.
Ondanks het oordeel van het Hof dat de Fatboy zitzak de traditionele basisvorm heeft, wijkt de Fatboy zitzak volgens het Bossche Hof op ieder van bovengenoemde punten af van de tot dan toe gangbare kussens, zodat de totaalindruk is ontstaan van een nieuw werk met een eigen oorspronkelijk karakter, dat het de stempel van de maker draagt, als gevolg waarvan aan de Fatboy zitzak auteursrechtelijke bescherming toekomt.
Laten we de proef op de som nemen en de door het Hof genoemde creatieve elementen eens nader onder de loep nemen.
De veel grotere maatvoering
De overweging van het Hof dat door onder meer “de veel grotere maatvoering” er sprake zou kunnen zijn van een oorspronkelijk werk is gezien de toelichting op artikel 13 Auteurswet (hierna: “Aw”) onjuist. Immers volgt uit de toelichting van artikel 13 Aw: “Nagenoeg iedere transformatie van een bestaand werk is een verveelvoudiging: inkorten, samenvatten, vergroten, verkleinen, inkleuren, digitaal manipuleren, enzovoorts”. Een vergroting van het reeds bestaande traditionele kussen tot Fatboy zitzak kan immers niet meer zijn dan een nabootsing in gewijzigde vorm, hetgeen als verveelvoudiging in de zin van artikel 13 Aw dient te worden aangemerkt en niet als nieuw, oorspronkelijk werk.[3] In dit verband is het overigens opvallend dat in de jurisprudentie reeds veelvuldig is uitgemaakt dat een verkleining van een werk daarvan een verveelvoudiging vormt, terwijl het Hof een vergroting van een kussen juist als een creatief of oorspronkelijk element kwalificeert. Deze kwalificatie is volgens mij dan ook onjuist.
De soort stof
De Fatboy zitzak is gemaakt van grof, glanzend, nylon stof. Dit in tegenstelling volgens het Hof tot het traditionele kussen die meestal fijn en zacht, mat en gemaakt is van een natuurlijke stof. Het Hof is bij deze redenering eraan voorbij dat reeds voordat het Fatboy kussen is vervaardigd er reeds vele kleine kussen gemaakt van een glanzende of glimmende stof op de markt waren. De (indruk van de) glimmende stof waaruit de Fatboy zitzak is gemaakt, kan dan ook eveneens niet aan te merken als een oorspronkelijk element.
De naad en aanliggende rand
Het Hof redeneert dat de Fatboy zitzak een opvallend, zelfs onfunctioneel breed en naar buiten gerichte naad bevat dit in tegenstelling tot het traditionele kussen die een smal en zoveel mogelijk naar binnen weggewerkte rand bevat. Deze beredenering van het Hof is wederom uiterst opmerkelijk te noemen. Het is immers juist zo dat Fatboy er bij het vergroten van haar kussen voor heeft gekozen om tevens de naden (welke overigens ook nog eens functioneel zijn bepaald) in dezelfde schaal mee te vergroten. Hierbij geldt wederom (zoals hierboven is beschreven onder het kopje “de veel grotere maatvoering”) dat de naad en aanliggende rand niet meer zijn dan een verveelvoudiging van een reeds bestaand werk in de zin van artikel 13 Aw.
Het label
Het mag van algemene bekendheid zijn dat van oudsher er labels gehecht worden aan verschillende soorten producten waaronder kledingstukken en kussens. Het plaatsen van een label aan de Fatboy zitzak kan dan ook geen oorspronkelijk element opleveren. De redenering van het Hof dat het label als een element wordt genoemd waardoor de Fatboy zitzak voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komt is dan ook niet te volgen.
Conclusie
Het Fatboy-arrest: een civielrechtelijke dwaling? Het antwoord op deze vraag kan niet anders zijn dan een volmondige JA. De redenering van het Hof dat de Fatboy zitzak voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komt is gelet op het bovenstaande wat mij betreft onhoudbaar. Zoals reeds hierboven uiteen gezet blijkt dat de Fatboy zitzak niets meer of minder is dan een vergroting van het traditionele kussen. Hetgeen ook op grond van artikel 13 Aw niet meer is dan een verveelvoudiging en zeker geen oorspronkelijk werk. Gelet op het gegeven dat Fatboy – na dit arrest – alle overige zaken heeft geschikt ziet het er niet naar uit dat deze civielrechtelijke dwaling ooit nog zal worden hersteld.
[1] Vrgr Rechtbank Den Haag, 30 september 2005, IEPT20050930, (Fatboy).
[2] Gerechtshof Den Bosch, 16 februari 2010, IEPT20100216, (Fatboy / Sitting Bull).
[3] Een eigen, oorspronkelijk karakter, Opstellen aangeboden aan prof. mr. Jaap H. Spoor / D.J.G. Visser en D.W.F. Verkade, DeLex, Amsterdam 2007, p. 374-376.